اجتهاد جامداجتهاد جامد به اجتهادِ غیر معطوف به مشکلات جامعه و نظام و فارغ از شرایط مکان و زمان اطلاق می‌شود و در اصول فقه کاربرد دارد. ۱ - تعریفاجتهاد جامد، مقابل اجتهاد پویا می‌باشد. این دو اصطلاح، بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در جوامع علمی رایج گردید و دلیل آن تأثیر افکار نورانی امام خمینی (رحمه الله) و شرایط جدید بعد از پیروزی انقلاب، بر حوزه‌های علمیه بود. اجتهاد جامد، اجتهادی است که در آن چارچوب اجتهاد و ضوابط شکلی آن رعایت شده است، اما به شرایط زمان و مکان و سایر شرایطی که در استنباط صحیح مؤثر می‌باشد، توجه نشده است. ۲ - لزوم توجه به شرایط زمان و مکانتوجه به شرایط زمان و مکان در اجتهاد ، مجتهد را وادار می‌نماید که علاوه بر رعایت چارچوب و قالب مشخص شده برای اجتهاد، به نیازهای جامعه و مشکلاتی که فرا روی مردم و مسئولان قرار گرفته است، توجه نموده و با تعمق بیش‌تر در منابع اصیل و تحلیل ماهیت موضوعات نوپیدا و ارائه نظرهای جدید و بسنده نکردن به اقوال گذشتگان در عین احترام به دیدگاه‌های آن‌ها به فکر چاره جویی و حل مشکلات برآید؛ یعنی او باید تمام موضوعات جدید زمان خود و شرایطی را که این موضوعات در ظرف آن‌ها ایجاد شده است در نظر بگیرد و با توجه به شرایط خاص منطقه‌ای و جهانی، فتوا صادر کند؛ نمونه آن، مشکلی بود که در طرح قانون کار پیش آمد و عده‌ای رابطه کارگر و کار فرما را تحت قرار داد اجاره اشخاص تحلیل نموده و قانون کار را که نگرش جدید به این رابطه داشت، امری خلاف شرع دانستند، یا مسئله بانک داری، که عده‌ای بدون آن‌که سعی کنند سیستم بانک داری را با ضوابط اسلامی هماهنگ سازند، به حرمت آن فتوا دادند، اما کسانی مانند شهید صدر (رحمه الله) و سایر بزرگان در صدد برآمدند تا سیستم بانک داری بدون ربا را با توجه به مبانی شرع تعیین نمایند و همین بحث در مورد بیمه و مالیات و غیره به وجود آمد که عده‌ای بدون توجه به نیاز جامعه، حکم به حرمت آن دادند، اما عده‌ای دیگر مانند امام خمینی (رحمه الله) سعی در تطبیق آن‌ها با قواعد شرع نمودند تا به نیاز جامعه پاسخ داده باشند. [۱]
جناتی، محمد ابراهیم، منابع اجتهاد (ازدیدگاه مذاهب اسلامی)، ص۱۸.
۳ - عناوین مرتبطاجتهاد پویا ۴ - پانویس
۵ - منبعفرهنگنامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۷۲،برگرفته از مقاله «اجتهاد جامد». رده‌های این صفحه : اجتهاد(عام)
|